فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده سال هفدهم / شماره / 65 پاییز مقدمه و بیان مسئله را به خود اختصاص داده است. 1- Family economics

Transcript

1 ازدواج سن برای تصمیمگیری اقتصادی تحلیل * مهربانی 1 وحید چكيده چگونگی آن اساس بر و ارائهشده مطلوبیت نظریهی اساس بر الگویی مقاله این در منظور این برای میشود. تبیین درآمد و جنسیت آموزش همچون عواملی تأثیرگذاری شده استفاده رگرسیونی تحلیل روش به فرضیه آزمون برای میدانی مطالعهی یک از از که میدهند تشکیل را تحقیق آماری جامعهی تهران شهر ساکن متأهل افراد است. تحقیق یافتههای شدند. انتخاب نمونه عنوان به زن نفر 409 و مرد نفر 415 آنها میان هک میدهند نشان و هستند الگو پیشبینیهای مؤید آمدهاند دست به تهران شهر از که از بیش مردان برای ازدواج مطلوب سن و ازدواج سن افزایش در مؤثر عاملی آموزش )طبقاتی( اقتصادی موقعیت منفی اثر از حمایت در را شواهدی تحقیق این است. زنان زمان در افراد دستمزدی غیر درآمد بیانگر متغیر این که میدهد ارائه ازدواج هنگام به عوارض از یکی میتواند ازدواج سن آمدن پایین وصف این با است. خانواده تشکیل باشد. جامعه در شرایط( سایر ثبات )با طبقاتی شکاف کاهش کلیدی واژگان جنسیت. درآمد آموزش ازدواج سن vmehrbani@ut.ac.ir تهران. دانشگاه اقتصاد دانشکدۀ استادیار *-

2 فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده 1- مقدمه و بیان مسئله یکی از مقوالت مهم در حوزهی مسائل خانواده که اقتصادانان در ابتدای چرخهی زندگی خانوار تحلیل کردهاند سن ازدواج است. اهمیت پرداختن به این موضوع بر کسی پوشیده نیست به گونهای که در متون اسالمی نیز عبارتها و سفارشهای بسیاری راجع به آن به چشم میخورد. مسلما ازدواج جوانان در سن مناسب بر سالمت محیط اجتماعی میافزاید لذا شناسایی عوامل مؤثر در سن ازدواج میتواند گامی برای برنامهریزی بهتر در راستای سوق دادن جوانان به ازدواج بههنگام و جلوگیری از تعویق ناخواستهی آن باشد. با ورود اقتصاددانان به عرصهی تبیین پدیدههای اجتماعی همچون ازدواج که در پی ظهور اقتصاد خانواده 1 به عنوان شاخهای از علم اقتصاد پدیده آمده است الگوسازی سن ازدواج با الهام از نظریهی اقتصادی و تالش برای ارائهی شواهد و مقایسهی آن با الگوها بخشی از متون اقتصادی را به خود اختصاص داده است. از آنجا که سن ازدواج در ایران همانند بسیاری از جوامع دیگر افزایش یافته است که خود میتواند به عنوان معضل نگران کنندهای تلقی شود و از طرفی دیگر عوامل اقتصادی نیز در این رویداد دخیلاند از این رو مطالعهی بیشتر و از منظری متفاوت در این ارتباط حاوی رهنمودهای مهمی برای سامان بخشیدن به بازار ازدواج خواهد بود. آنچه که بر ضرورت انجام 1- Family economics 70

3 تحلیل اقتصادی تصمیمگیری برای سن ازدواج دادن اینگونه مطالعات میافزاید آثار سوء روانی و اجتماعی ناشی از به تأخیر افتادن ازدواجها در اشکال مختلف است که یکی از آنها میتواند کوچکتر از حد مطلوب بودن بعد خانواده در آینده باشد. بنابراین در این مقاله سعی میشود تا در امتداد الگوهای اقتصادی مربوط به این موضوع رهیافتی جایگزین پیش گرفته شود تا از منظری متفاوت با آنچه که اقتصاددانان در گذشته سن ازدواج را تبیین کردهاند رفتار تصمیمسازی افراد بررسی شود. در این راه ضمن مرور الگوهای نظری موجود خطوط کلی یک الگو ارائه میشود تا بر اساس آن به سؤاالت تحقیق پاسخ داده شود. هدف آن است تا مشخص شود آیا تحصیل عامل به تعویق افتادن ازدواج است و همچنین میان درآمد یا موقعیت اقتصادی افراد و سن ازدواجشان چه ارتباطی برقرار است دستیابی به پاسخی روشن برای این سؤاالت میتواند به تحلیل بهتر بازار ازدواج و یافتن راهکاری در امر سیاستگذاری مناسب در زمینهی تشکیل خانواده کمک کند. شایان ذکر است که این مقاله در پی ارائهی نظریهای جایگزین نیست بلکه فقط از منظری دیگر به تحلیل روابط میان سن ازدواج و عوامل اثرگذار در آن میپردازد. نظریهی مطلوبیت مبنای این چارچوب نظری را تشکیل میدهد که در قالب آن رفتار حداکثرسازی مطلوبیت یک فرد نوعی مبتنی بر برخی فروض معین تحلیل خواهد شد. این رویکرد مؤید جامعیت نظریهی مطلوبیت در تبیین پدیدههای اجتماعی مرتبط با رفتار انسان بوده و خاستگاه فرضیههایی است که آزمون آنها حاوی رهنمودهای مهمی در زمینهی سیاستگذاری اجتماعی خواهد بود. بر همین 71

4 فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده اساس شواهد برآمده از مطالعهی میدانی در شهر تهران گویای آن است که آموزش و ادامهی تحصیل یکی از عوامل اثرگذار در تعویق ازدواج است و دیگر آنکه تشکیل خانواده در میان گروههای پردرآمدتر جامعه نسبت به اقشار کم درآمدتر زودتر رخ میدهد. این یافتهها حاکی از لزوم اقدام برای رفع ناهمسازی میان تحصیل و زندگی مشترک از یک سو و همچنین تعدیل نابرابری اقتصادی به منظور تأمین عدالت در زندگی اجتماعی از سوی دیگر است. 2- پیشینهی پژوهش کیلی از دادههای خانوار ایاالت متحده که در سال 1967 توسط مطالعهی فرصتهای اقتصادی 1 فراهم شده بود استفاده کرد تا به روش رگرسیونی به برآورد اثر مجموعهای از عوامل در سن ازدواج بپردازد. متغیرهای وابسته در رگرسیونهای او عبارت بودند از سن در اولین ازدواج و طول مدت وضعیت مجرد بودن. متغیرهای مستقل مهم استفاده شده نیز شامل سن آموزش دستمزد تعداد فرزند و شهرنشینی بودند. براساس نتایج به دست آمده وسعت شهر سن و آموزش اثر مثبتی در هر دو متغیر وابستهی مردان و زنان دارند اما اثر آموزش زنان بزرگتر از اثر آموزش مردان است یعنی آموزش بیشتر ازدواج زنان را بیش از مردان به تعویق میاندازد. اثر منفی تعداد فرزندان در سن ازدواج زوجین از دیگر نتایج به دست آمده کیلی بود اما اثر نرخ دستمزدها اثر بیشتری دارد. شواهد 1- Survey of Economic Opportunity 72

5 تحلیل اقتصادی تصمیمگیری برای سن ازدواج او نشان داد که نرخ دستمزد مردان رابطهای منفی با هر دو متغیر وابسته دارد اما دستمزد زنان با طول مدت مجرد بودن رابطهای مثبت دارد ):1977 keeley,.) هوگان بر اساس دادههای مستخرج از مرد 20 تا 65 سالهی )شامل سفیدپوست سیاهپوست و اسپانیایی تبار( ایاالت متحده اثر مجموعهای عوامل جمعیتشناختی پیشینهی خانوادگی و وضعیت شغلی را در سن ازدواج بررسی کرد. او دریافت که پیشینهی خانوادگی شامل ساختار خانواده و وضعیت اجتماعی- اقتصادی در سن ازدواج مؤثر نیستند. به عبارت دیگر سطح آموزش پدر و مادر شغل پدر و درآمد خانواده اثری در سن ازدواج مردان ندارند. البته فقط در میان سفیدپوستان آموزش مادر رابطهی منفی و آموزش خود فرد رابطهی مثبتی با سن ازدواج داشتهاند ):1978 Hogan,.) کیلی بار دیگر با استفاده از دادههای جمعآوری شده توسط ادارهی آمار ایاالت متحده در سال 1960 اقدام به آزمون گستردهتر عوامل مؤثر در سن ازدواج نمود. یافتههای کیلی بیان کنندهی آن است که آموزش مردان بر سن ورود به بازار ازدواج و سن انتظاری ازدواج آنها بیاثر است و فقط در سن ازدواج زنان اثر منفی دارد. در عین حال آموزش زنان رابطهی مثبتی با هر دو متغیر وابسته برای هر دو جنس دارد. نتایج در مورد اثر درآمد مطابق با نتایج نظری کیلی بوده و تا حدودی مؤید اثر منفی درآمد بر دو متغیر وابسته است.)keeley, 1979: ( 73

6 فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده ماتسوشیتا نیز محقق دیگری بود که دربارهی سن ازدواج مطالعه کرد. او در بعد نظری کار خود یک راه حل داخلی از سن ازدواج ارائه کرد که البته هیچ متغیر واضحی از آن را در تابع مطلوبیت فرد قرار نداد. در این مطالعه تأثیر مجموعهای از عوامل در سن ازدواج مردان بررسی شد که این کار هم از بعد نظری و هم از بعد تجربی است. بنابراین کاستی این مطالعه نپرداختن به سن ازدواج زنان و نشان ندادن شواهد در این رابطه است. این محقق از دادههای مردان سرپرست خانوار در فاصلهی سنی 18 تا 45 ساله در سال 1982 و مردان مجرد در سال 1967 استفاده کرد به گونهای که در مجموع نمونهای شامل 1897 نفر به دست آمد. 1 نتایج که برگرفته از برازش رگرسیونی بودند نشان دادند که سطح آموزش شهرنشینی 2 و فقر والدین منجر به افزایش سن ازدواج مردان میشود ) )Matsushita, :1989 برگستروم و شونی در راستای ارائهی شواهدی مرتبط با پیشبینی نظری الگوی ارائه شده توسط برگستروم و بگنولی )1993( مطالعهای را با استفاده از یک هزارم نمونه مردان و زنان سفیدپوست و یک صدم نمونهی مردان و زنان سیاهپوست بر اساس دادههای آمارگیری سال 1980 ایاالت متحده ترتیب دادند. نتایج حاصل از برآوردهای این دو محقق نشان داد که درآمد مردان رابطهی مثبتی با سن ازدواج آنها دارد اما برای افرادی که بعد از 1- محقق مشخص نکرده است که این نمونه برای چه کشور یا منطقهای است اما از آنجا که مقاله او منبعث از رسالۀ دکتری است که در دانشگاه میشیگان ارائه گردیده است لذا احتماال دادهها به ایاالت متحده تعلق دارد. 2- ماتسوشیتا از شهرنشینی به عنوان معیاری برای سطح قیمتها استفاده کرده است. بنابراین افزایش قیمتها منجر به تأخیر در ازدواج مردان میشود. 74

7 تحلیل اقتصادی تصمیمگیری برای سن ازدواج 30 سالگی ازدواج کرده بودند این رابطه منفی است. این شواهد به طرزی سازگار با پیشبینی الگوی نظری حاکی از فقدان رابطهای معنادار میان درآمد و سن ازدواج زنان بود ) )Bergestrom&schoeni, :1996 ولند و دونبار اثر موقعیت اجتماعی و مهاجرت )در فاصلهی سالهای ( را در سن ازدواج زنان در شمال غربی آلمان مطالعه کردهاند. در این تحقیق که از اطالعات مربوط به 2537 مرد و 2935 زن استفاده شد مالکیت زمین به عنوان معیار ثروت به منظور در نظر گرفتن موقعیت اجتماعی- اقتصادی به کار گرفته شد. نتایج مقایسه میانگینها حاکی از آن بود که سن ازدواج زنانی که با مردان ثروتمندتر و با موقعیت اجتماعی باالتری ازدواج کردهاند پایینتر است. از این نتیجه چنین استنباط شد زنانی که در سنین پایینتر ازدواج میکنند به خانوادههای مرفهتر تعلق دارند. همچنین میتوان چنین استنباط کرد که سن ازدواج زنان با میزان ثروت آنها رابطهی معکوس دارد ( Dunbar, 1997:.)Voland and انگوین مطالعهای را برای ویتنام انجام داد. افزایش سن اولین ازدواج در کشور ویتنام باعث شد که او فرضیهی مدرن شدن را در زمینهی به تعویق انداختن ازدواجها بررسی و آزمون کند. نتایج حاصل از برآوردها تا حدودی مؤید فرضیهی مدرن شدن بود مبنی بر اینکه در طول فرآیند پیشرفت اقتصادی با گسترش امکانات آموزشی فرصتهای شغلی و شهرنشینی ازدواجها به تعویق افتاده و از این رو سن ازدواج باال میرود. همچنین مشخص شد که در میان این نیروهای مدرنسازی جامعه عامل آموزش 75

8 فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده اهمیت بیشتری دارد. به طوری که اثر آموزش زنان در سن اولین ازدواج قویتر از اثر آموزش مردان است )1997:49-74.)Nguyen, نور االسالم و احمد روند سن ازدواج و عوامل تعیین کنندهی آن در بنگالدش را مطالعه کردند. آنها در مطالعهی خود از اطالعات مربوط به زن متأهل 15 تا 49 ساله و خانوارها استفاده کردند که از طریق پرسشنامه به دست آمده بود. مطالعهی روندهای سن ازدواج ) ( نشان داد که در طول زمان میانگین سن ازدواج هم برای مردان و هم برای زنان افزایش داشته اما این افزایش برای زنان بیشتر بوده است و در کل مردان در مقایسه با زنان سن ازدواج باالتری داشتهاند. آنچه در این مطالعه مهم است تأثیر معنادار آموزش در سن ازدواج زنان است. آموزش اثر مثبت و معناداری در وضعیت اجتماعی- اقتصادی زنان و لذا سن ازدواج آنها داشته است در حالی که اشتغال زنان در پیش از ازدواج عامل تعیین کنندهای نبوده است 73-92( Ashraf, 1993:.)Nurul Islam & دنزیگر و نیومن تحقیقی را در رابطه با سن ازدواج با تأکید بر تفاوت میان مسلمانان و یهودیان اسرائیل ترتیب دادند. آنها بدین منظور از 20 نمونهی سرشماری جمعیت و مسکن در سال 1983 استفاده کردند که شامل زوج یهودی و 7105 زوج مسلمان بود. رگرسیونهای تخمین زده شده به روش حداقل مربعات معمولی در مجموع نشان دادند که دستمزد مردان اثر منفی در سن ازدواج آنها و همسرانشان دارد اما دستمزد زنان تأثیر مثبتی در سن ازدواج خودشان دارد. این نتایج داللت بر تأیید دیدگاه بکر- کیلی و 76

9 تحلیل اقتصادی تصمیمگیری برای سن ازدواج رد پیشبینی نظری برگستروم- بگنولی دارد. همچنین مشخص شد افرادی )مردان و زنانی( که سطح آموزش باالتری دارند سن ازدواج باالتری نیز دارند و در عین حال سطح آموزش مردان )زنان( رابطهی مستقیمی با سن ازدواج زنان )مردان( دارد. نتایج به دست آمده از بقیهی عوامل نیز نشان داد که سن ازدواج مسلمانان پایینتر از یهودیان است و تعداد فرزندان هم تأثیر منفی در سن ازدواج دارد در حالی که رابطهی میان سن و سن ازدواج مثبت است ( Neuman, 1999:.)Danziger & همیلتون و سیو رفتار بازار ازدواج در ایالت کبک کانادا را بر اساس طبقه و جنسیت بررسی کردند. آنها از نمونهای مشتمل بر نفر که در برگیرندهی 3316 ازدواج بود استفاده کردند که مربوط به قرن هیجدهم ایالت کبک بود. بررسی میانگینهای به دست آمده توسط این محققین داللت بر این داشت که اوال سن ازدواج مردان بیش از سن ازدواج زنان است و ثانیا سن ازدواج افراد پردرآمد و ثروتمند باالتر از سن ازدواج افراد کم بضاعت و عضو طبقهی پایین جامعه است. این یافته مؤید دیدگاه برگستروم- بگنولی است که به رابطهی مستقیم میان درآمد و سن ازدواج اشاره دارد Hamilton(.)& Siow, 2007: ضرابی و مصطفوی با رویکردی اقتصادی عوامل مؤثر در سن ازدواج زنان در ایران را بررسی کردند. این مطالعه تنها تحقیق مشاهده شده در ایران است که با تحلیل اقتصادی ارائه شده است. آنها در مطالعهی خود از روش ارزیابی زمان وقوع رخداد )ازدواج( و روش رگرسیونی کاکس استفاده و 77

10 فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده سن ازدواج زنان را با توجه به طیفی از متغیرها بررسی کردند. این دو محقق دریافتند که اوال سطح تحصیالت اثر مثبت در سن ازدواج زنان دارد و ثانیا شهری بودن در مقایسه با روستایی بودن تأثیر منفی در سن ازدواج زنان دارد. ثالثا سن ازدواج در میان خانوارهای طبقات اقتصادی باالتر کمتر است. محققان همچنین به مقایسهی سن ازدواج زنان از اقوام مختلف کشور پرداختند )ضرابی و مصطفوی 33-64(. 1390: 3- مبانی نظری پژوهش در این بخش دو جبههگیری نظری مهم وجود دارد که بستری را برای مطالعات تجربی مختلف فراهم کردهاند. در ابتدا دو تحلیل نزدیک به یکدیگر که توسط بکر )1973 و 1974( و کیلی )1977( ارائه شدهاند بررسی میشوند و سپس به موضع مخالف یعنی تحلیل برگستروم و بگنولی )1993( پرداخته میشود الگوی بکر بکر در قالب دو مقاله نظریهای از ازدواج ارائه کرد. این دو مقاله به موضوع خاصی از ازدواج اختصاص نداشته بلکه نظریهای کلی از آن را در بر میگیرند که در آن به مسئلهی سن ازدواج تلویحی توجه شده است. بکر رابطهی میان محصول تولید شده در خانواده توسط مرد )m( و زن ( f ) که با نشان داده میشود هزینهی تولید خانوار و درآمد کل را با فرض برابر بودن درآمد و هزینهی کل خانواده به صورت ذیل به دست میآورد: 78

11 تحلیل اقتصادی تصمیمگیری برای سن ازدواج معادلهی )1( هزینهی کل تولید خانوار تابعی از نرخ دستمزد زوجین )به عنوان هزینهی فرصت کار در خانه( و قیمت کاالهای بازاری )p( است که در تولید درون خانوار به مثابهی کاالی واسط استفاده میشود) 1973: )Becker, بحث دربارهی سن ازدواج از دیدگاه بکر در ضمن بحث در مورد منافع حاصل از ازدواج مطرح میشود. با توجه به موضوع مکمل بودن مرد و زن در رابطه با منافع ازدواج میتوان دریافت که تولید خانواده ( ) که با ازدواج حاصل میشود بیانگر میزان عایدی حاصل از تشکیل خانواده است. نحوهی بررسی سن ازدواج بدین ترتیب است که اگر عاملی باعث افزایش عایدی ازدواج شود آنگاه افرادی که در مییابند اکنون ازدواج منافع بیشتری دارد تالش میکنند زودتر ازدواج کنند لذا سن ازدواج پایینتر خواهد بود. بنابراین باید دید که عوامل مختلف مانند درآمد چه تأثیری در تولید خانواده دارند. با توجه به تعریف درآمد کل )S( مشخص میشود که نرخ دستمزد و سایر منابع درآمدی )درآمد ناشی از دارایی در تحلیل بکر( اجزای درآمد کامل خانواده را تشکیل میدهند. با این وصف میتوان دریافت که اگر سایر منابع درآمدی خانواده )v( افزایش یابد آنگاه طبق معادلهی شمارهی 1 محصول یا به عبارت دیگر منافع ازدواج افزایش مییابد. از این رو انتظار میرود که سن ازدواج کاهش یابد و رابطهای منفی میان سطح درآمد و سن ازدواج آنها برقرار شود اما این توضیح در مورد رابطهی درآمد و سن ازدواج در تحلیل 79

12 فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده بکر تمام بحث در این باره نیست چون درآمد افراد به نرخ دستمزد آنها نیز بستگی دارد. این در حالی است که نرخ دستمزد هم در درآمد کل و هم در هزینهی کل خانواده تأثیرگذار است یعنی با افزایش نرخ دستمزد صورت و مخرج کسر در معادلهی شمارهی 1 افزایش مییابند و لذا نمیتوان در مورد اثر کل و خالص تغییر دستمزد اظهار نظر کرد. به بیان بکر اثر دستمزد بر عایدی خالص ازدواج به اهمیت نسبی زمان در هزینههای ازدواج و در تولید محصول در خانوارهای مجرد و متأهل بستگی دارد )822.)Becher, :1973 بر این اساس اگر تولید خانواده برای زوجین بسیار با اهمیت باشد و لذا ارزش زمان در تولید خانگی بیش از ارزش زمان برای کار در بازار باشد انتظار میرود که نرخ دستمزد نیز رابطهای مثبت با عایدی حاصل از ازدواج 1 و لذا رابطهای منفی با سن ازدواج داشته باشد زیرا مثال با افزایش نرخ دستمزد هزینهی تولید خانوار کمتر از درآمد کل زیاد میشود. بر این اساس بکر نتیجه میگیرد که»الزاما افزایش درآمد ناشی از داراییها و احتماال افزایش نرخ دستمزدها انگیزه برای ازدواج را زیاد میکند. این رهنمود مخالف با باور عمومی است که افراد فقیر در مقایسه با ثروتمندان زودتر ازدواج میکنند و کمتر طالق میگیرند اما با شواهد تجربی سازگاری دارد. حداقل در ایاالت متحده احتمال جدایی و طالق رابطهای منفی با درآمد دارد«.)Ibid( 1- کنی (1978 (Kenny, با طراحی الگویی رابطه مستقیم میان نرخ دستمزد مردان و عایدی ازدواج را اثبات کرد. 80

13 تحلیل اقتصادی تصمیمگیری برای سن ازدواج نکتهی مهم دیگر ذیل موضوع سن ازدواج وضعیت نرخ دستمزد مرد و زن نسبت به یکدیگر است. یکی از پدیدههایی که در بسیاری از جوامع چه توسعه یافته و چه در حال توسعه مشاهده میشود بیشتر بودن دستمزد مردان از زنان است برای مثال کیلی گزارش داد که در تمام ایالتهای آمریکا دستمزد زنان کمتر از دستمزد مردان است )1977:533.)Keeley, بکر به طور خاص به این مقوله نیز توجه کرد. در این شرایط جایگزین شدن کار مرد به جای کار زن در بازار منفعت دارد. بر این مبنا چون مردان متأهل بیش از مردان مجرد و زنان متأهل کمتر از زنان مجرد در بازار کار میکنند 1 از این رو ازدواج عایدی خالص دارد. حال اگر در این شرایط نرخ دستمزد زن افزایش یابد آن عایدی بالقوهی حاصل از ازدواج کمتر شده و انگیزهی ازدواج نیز کاهش مییابد و لذا سن ازدواج افزایش مییابد. پس میتوان دریافت که در صورت باالتر بودن دستمزد مردان از زنان که ویژگی موجود در بسیاری از جوامع امروزی است رابطهای منفی با سن ازدواج دارد به دستمزد نسبی گونهای که با افزایش دستمزد نسبی هم مردان و هم زنان تصمیم میگیرند که زودتر )در سن پایینتر( وارد بازار ازدواج شوند )1973:822.)Becker, بکر بخش دیگری از بحث راجع به منافع ازدواج را به اختصار به مجموعه عواملی تخصیص میدهد که با بهرهوری غیر بازاری و احتماال با فرصتهای بازاری در ارتباطاند مانند زیبایی استعداد و آموزش. به عقیدهی بکر افزایش 1- به مهربانی )1391( رجوع شود. 81

14 فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده ارزش و اهمیت ویژگیهایی که اثر مثبتی بر بهرهوری غیر بازاری دارند با فرض ثابت ماندن بهرهوری بازاری عموما باعث افزایش منافع ازدواج میشوند.)Ibid( بدین ترتیب است که بکر به نوعی عوامل سرمایهی انسانی را نیز با سن ازدواج مرتبط میکند برای نمونه به یک مثال اشاره میکند مبنی بر اینکه افراد با جذابیت کمتر یا استعداد کمتر برای ازدواج احتمال کمتری دارند و میتوان انتظار داشت که سن ازدواج آنها باالتر باشد.)Ibid( در حالی که بکر در عین مطرح کردن عوامل مؤثر در بهرهوری غیر بازاری و فرصتهای بازاری به تأثیر آموزش در منافع و سن ازدواج اشارهای نکرد اما بعدها به این موضوع به اجمال پرداخت. او اظهار داشت که هرچه تعداد فرزندان مورد نظر فرد بیشتر باشد درآمد انتظاری وی در طول عمر باالتر باشد و سطح آموزش پایینتر باشد سن ورود به بازار ازدواج پایینتر خواهد بود )s22.)beckerm :1974 بنابراین به نظر میرسد از نظر بکر رابطهی میان آموزش و سن ازدواج مثبت است و با توجه به بحث مربوط به فرصتهای بازاری میتوان اظهار کرد که افزایش سطح آموزش عاملی است که باعث گسترش فرصتهای بازاری میشود لذا منافع حاصل از قرار گرفتن در قالب خانواده را کاهش میدهد و از این رو سن ازدواج را باال میبرد. این چنین است که بکر به تبیین رابطهی سن ازدواج با درآمد و آموزش پرداخت اما در این راه مستقیم از روش تابع مطلوبیت استفاده نکرده و برای تأیید نظریهی خود شواهدی نیز ارائه نکرد. 82

15 ازدواج سن برای تصمیمگیری اقتصادی تحلیل 1393 پاییز / 65 شماره / هفدهم سال کیلی الگوی 2-3- شد ارائه کیلی توسط اقتصادی رویکرد با ازدواج سن از دیگری تبیین عوامل از اقتصادی الگویی تا بود آن پی در او.)Keeley, :1977 ) یک بپردازد. آن آزمون به سپس و کند طراحی را ازدواج سن تعیینکنندهی خانوار تولید نظریهی از بکر همانند که است این در کیلی الگوی ویژگی نظریهی گرفتن کار به بکر الگوی با او الگوی تمایز وجه اما میکند استفاده بود. 1 جستوجو هک میدهد نشان جستوجو و خانوار تولید نظریههای ترکیب با کیلی جستوجو دورهی طول و ازدواج بازار به ورود در مؤثر عوامل چگونه توضیح در او میکنند. تعیین را افراد ازدواج اولین سن همسر یافتن برای پی در بازاری( )غیر شده تولید محصول چون که میکند بحث مطلب این منابع مجرد افراد لذا دارد بستگی زوجین ویژگیهای ترکیب به ازدواج بدین میکنند. همسر مناسبترین یافتن برای جستوجو صرف بیشتر را جستوجوی به سپس و میشود ازدواج بازار وارد ابتدا مجرد فرد ترتیب ورود تعیینکنندهی عوامل به ازدواج سن که روست این از میپردازد. همسر هر حال عین در دارد. بستگی جستجو دورهی طول نیز و ازدواج بازار به عواید تأثیر تحت جستجو دورهی طول و بازار به ورود یعنی عوامل این دوی.(Keeley, :1977 (238 دارند قرار جستوجو هزینههای و ازدواج از حاصل 1- Search theory 83

16 فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده یک مفهوم کلیدی در نظریهی کیلی تقسیم محصول تولید شدهی خانوار میان مرد و زن در پی ازدواج 1 است. بر این مبنا سهم فرد مجرد از کل تولید بالقوه زناشویی با اصطالح دستمزد زناشویی 2 شناخته میشود که به فرض این دستمزد یک متغیر با توزیع تصادفی است که به توزیع ویژگیهای زوجین بالقوه بستگی دارد. با این توضیح کیلی یک فرض واقعگرایانه را به کار میگیرد که عبارت است از اینکه با وجود افق محدود با افزایش طول دوره جستوجو دستمزد )زناشویی( درخواستی کاهش مییابد چون هرگاه جستوجو به اندازهی یک واحد زمانی افزایش یابد طول دورهی زناشویی به همان میزان کم میشود و از این رو مزایای حاصل از جستوجو کاهش مییابد. همچنین شرط ورود یک فرد به بازار ازدواج آن است که مزایای انتظاری جستوجو برابر یا بیش از هزینههای آن باشد. کیلی در ادامهی توضیح الگوی نظری خود مفهوم ثروت انتظاری )W( حاصل از جستوجوی همسر به طوری که مازاد بر ثروت موجود در حالت مجرد ماندن باشد را به صورت ذیل معرفی میکند: معادلهی )2( 1- Commodity output of a marriage 2- Marital wage 84

17 ازدواج سن برای تصمیمگیری اقتصادی تحلیل 1393 پاییز / 65 شماره / هفدهم سال بودن مجرد وضعیت کاالیی درآمد نشانگر S در 2 شمارهی معادلهی دستمزد آنکه احتمال α تنزیل نرخ r جستوجو مستقیم هزینههای C 1 گیرد قرار ) ( حداقل و حداکثر مقدار دو میان )m( زناشویی هستند. 2 ازدواج از حاصل همیشگی کاالیی درآمد h و صورت این به ازدواج برای فرد تصمیمگیری قاعدهی وصف این با m اگر روبروست. m زناشویی درآمد پیشنهاد با فرد یک فرض به که است زا بزرگتر اگر اما میکند رد را ازدواج پیشنهاد او باشد (S-C) از کوچکتر بزند. انتخاب به دست درآمدی جریان گزینهی دو میان باید او ( S-C )باشد ناشی انتظاری درآمد دیگری و همیشه برای m معین درآمد انتخاب یکی در فقط جستوجو حال در شخص ازدواج. بازار در جستوجو تداوم از از حاصل انتظاری ثروت که میدهد ادامه خود جستوجوی به شرایطی کنونی ازدواج پیشنهاد درآمد فعلی ارزش از بزرگتر یا برابر جستوجو تأثیر زمینهی در قاعده این از کیلی. یعنی: باشد از بزرگتر انتظاری ثروت هرچه میکند. بحث ازدواج سن در دستمزد نرخ بود. خواهد بیشتر جستوجو دورهی طول باشد ازدواج درآمد حال ارزش فاصلهی باشد زیاد پردرآمد مردان برای زناشویی درآمد اگر اساس این بر نتیجه در و بود خواهد کمتر ازدواج درآمد حال ارزش از انتظاری ثروت است: خانواده تشکیل و همسر یک یافتن احتمال α دیگر عبارت به 1- ریاضی امید با است برابر و بوده قبول مورد ازدواج پیشنهاد یک شرطی انتظاری ارزش h 2- m: شرطی 85

18 خانواده و زنان اجتماعی فرهنگی شورای فصلنامه جستجو دورهی طول از کمتر پردرآمد مردان برای جستوجو دورهی طول مردان از زودتر پردرآمد مردان بنابراین و شد خواهد درآمد کم مردان برای میکنند. ازدواج خود همسن درآمد کم مردان دستمزد نرخ که میآورد دست به شکل این به را نتیجه این کیلی دستمزد مردان که آنجا از و میگذارد افزایش به رو زندگی چرخهی طول در ازدواج از بیشتری منافع به دارند انتظار دارند معین( سن یک )در باالتری پایینتر سن در ازدواج بازار به ورود برای آنها رو این از یابند دست نیز این میتواند جستوجو مستقیم هزینهی حال عین در دارند. بیشتری تمایل بازار وارد دیرتر باالتر دستمزد با زنان دیگر سوی از کند. ضعیفتر را رابطه و بوده بیشتر آنها برای جستوجو مستقیم هزینههای چون میشوند ازدواج میشود مشاهده پس. 1 است کمتر برایشان ازدواج از حاصل انتظاری عایدی متفاوت زن و مرد میان ازدواج سن با درآمد رابطهی نوع کیلی نظر به که است. مثبت زنان برای اما منفی رابطه این مردان برای یعنی است سن بودن پایینتر کیلی ازدواج سن و درآمد رابطهی تبیین بر عالوه مردان چون که میدهد توضیح اینچنین را مردان با مقایسه در زنان ازدواج آن 2 دارند گرایش )کار( تولید در یافتن تخصص به اشتغال بازار در متأهل به زیادی توجه میکنند برنامهریزی ازدواج برای که مجرد مردان از دسته بیافزایند. خود انسانی سرمایهی بر طریق این از تا دارند کار حین در یادگیری 1393 پاییز / 65 شماره / هفدهم سال برخوردارند بیشتری اقتصادی استقالل از باالتر درآمد با زنان که باشد دلیل این به امر این شاید 1- است. کمتر آنها برای ازدواج نفع و شود. رجوع )1391( مهربانی به 2-86

19 ازدواج سن برای تصمیمگیری اقتصادی تحلیل 1393 پاییز / 65 شماره / هفدهم سال کمتر میکنند برنامهریزی ازدواج برای که شاغل مجرد زنان دیگر سوی از برای عموما آنها زیرا دارند التفات کار حین در تجربه کسب و یادگیری به برنامهریزی خانگی تولید در یافتن تخصص جهت کار نیروی از خروج زنان برای ازدواج انداختن تعویق به فرصت هزینهی وصف این با میکنند. سن در ازدواج به تمایل مردان با مقایسه در زنان لذا و است مردان از بیش نیز او که دریافت میتوان کیلی الگوی نتیجهگیری بررسی با دارند. پایینتری دارد. بکر مشابه دیدگاهی بگنولی و برگستروم الگوی 3-3- ازدواج بازار از روایتی دادند ارائه کیلی و بکر که الگوهایی مقابل در است. کیلی و بکر نتایج با متفاوت نظری نتایج لحاظ از که دارد وجود کامال رویکرد شد ارائه بگنولی و برگستروم توسط که مخالف الگوی این سن تعیین چگونگی توضیح در که صورت این به میگیرد پیش را متفاوتی آن از قبلی الگوهای در که جستوجو و خانوار تولید نظریهی از ازدواج جامعهی یک الگوها آن خالف بر همچنین و نمیگیرد کمکی شد استفاده به تنها زنان و میکنند کار مردان فقط که معنا این به دارد نظر مد را سنتی اب 1 بازی نظریهی روش از بگنولی و برگستروم میپردازند. خانگی تولید یک در را ازدواج بازار تحوالت تا میکنند استفاده ناقص اطالعات وجود.)Bergstrom & Bagnoli, :1923 ) دهند توضیح دورهای دو تحلیل 1- Game theory 87

20 فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده آنچه در این الگو حائز اهمیت است تأکید بر نقش اقتصادی مردان در تعیین سن ازدواج است. بنابراین کیفیت مردان از لحاظ اقتصادی و کیفیت زنان از بعد غیر اقتصادی یک مفهوم کلیدی بوده و یک توزیع دارد. از آنجا که اطالعات ناقص است لزوما کیفیت همهی افراد برای سایرین مشخص نیست. قاعدهی تصمیمگیری برای ازدواج در این الگو چنین است که افراد میتوانند تصمیم بگیرند که در سال اول )سن یک( بلوغ ازدواجکنند یا در سال دوم )سن دو(. این تصمیم مبتنی است بر کیفیت جنس مخالف که نسبت به آن اطالعات ناقص وجود دارد. کیفیت هر زن در سن یک برای تمام افراد )مردان( شناخته شده است اما کیفیت یک مرد جنبهی اطالعات عمومی ندارد مگر آنکه به سن دو برسد. در عین حال هر مردی که در سن یک قرار دارد میداند که در آینده )سن دو( چه کیفیتی )از لحاظ اقتصادی( خواهد داشت. این الگو بیان میکند آن دسته از مردانی که انتظار موفقیت اقتصادی در آینده دارند و چشمانداز درآمدی آنها مناسبتر است ازدواج را به تعویق میاندازند تا اینکه شواهد مربوط به موفقیتشان به آنها امکان دهد تا زنان با کیفیتتر را جذب و با آنها ازدواج کنند. از طرف دیگر باکیفیتترین زنان با به تعویق انداختن ازدواج عایدی ناچیزی حاصل خواهند کرد زیرا اطالعات مربوط به کیفیت آنها در سن پایینتر )سن یک( در دسترس همگان است. در مجموع در وضعیت تعادل ایستای بلندمدت بازار ازدواج مردانی که 88

21 تحلیل اقتصادی تصمیمگیری برای سن ازدواج چشمانداز ضعیف اقتصادی دارند در سن پایینتری ازدواج میکنند اما مردانی که امید دارند تا در آینده از کامیابی اقتصادی و درآمد باال بهرهمند شوند در سن باالتر ازدواج میکنند. تمام زنان در سن پایینتر )سن یک( عمر خود ازدواج میکنند به صورتی که باکیفیتترین و مطلوبترین زنان با مردان موفق )از لحاظ اقتصادی( که مسنتر هستند ازدواج میکنند و زنان با کیفیت کمتر با مردان جوانی ازدواج میکنند که انتظار کامیابی اقتصادی چندانی ندارند. بنابراین این الگو بیان میکند که رابطهی میان درآمد مردان و سن ازدواج آنها مثبت است و این نتیجهگیری در تغایر با الگوهای بکر و کیلی قرار دارد. برگستروم و بگنولی با همان رویکرد رابطهی سطح آموزش و سن ازدواج را توضیح دادند. آنها در پاسخ به این پرسش که چرا افراد با تحصیالت باال گرایش به ازدواج دیر هنگام دارند اینگونه بحث میکنند که به سختی میتوان فهمید که چرا منافع ازدواج برای کسانی که در دانشگاهها حضور پیدا میکنند کمتر از منافع ازدواج برای افرادی است که مشغول به کار بوده و دستمزدبگیر هستند. یکی از متقاعد کنندهترین راهها برای پاسخ به این مسئله آن است که یک مرد جوان میتواند به همسران بالقوه )زنان( چنین وانمود کند که او فردی توانمند و ساعی است که توانسته یک مدرک دانشگاهی را به دست آورد )همان: 198( و لذا به منظور به دست آوردن باکیفیتترین زن و ازدواج با او مشغول به تحصیل میشود و بنابراین سن ازدواجش افزایش مییابد. از این رو به نظر میرسد که میان اقتصاددانان بر سر رابطهی آموزش 89

22 فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده و سن ازدواج توافق وجود دارد اما آنچه محل اختالف است به رابطهی درآمد و سن ازدواج مربوط میشود. 4. الگو الگوهای نظری مطالعه شده دربارهی سن ازدواج را نمیتوان به عنوان تنها رهیافتهای تصور کردنی در نظر گرفت. در این قسمت از مقاله تالش میشود تا تحلیلی بدیل برای سن ازدواج ارائه و نتایج پیشبینی آن با نظریههای بکر کیلی و برگستروم- بگنولی مقایسه شود. در این الگو فرض میشود افراد )مرد و زن( بعد از پایان تحصیل وارد بازار کار میشوند و با عرضهی کار خود دستمزد دریافت میکنند. این فرض نامعقول نیست چرا که دورهی تحصیل زمانی است که افراد سرمایهی انسانی خود را انباشت میکنند تا با اتکا به آن بعد از فراغت از تحصیل شغلی اختیار کنند. چنین رفتاری در میان بسیاری از افراد مشاهده میشود. فرض دیگری که در این الگو از آن استفاده میشود چنین است که افراد بعد از فارغالتحصیل شدن وارد بازار ازدواج نیز میشوند و ازدواج هم میکنند. به عبارت دیگر ورود به بازار کار و ازدواج همزمان اتفاق میافتد. همچنین این فرض با روایت ماتسوشیتا نیز سازگار است مبنی بر اینکه بیشتر افراد تحصیل کرده تمایل دارند تا پیش از فارغالتحصیلی همسر مورد نظر خود را بیابند اما برای ازدواج منتظر زمان بهینهای بمانند )ماتسوشیتا 119(. 1989: با اتکا بر فروض باال تابع مطلوبیت یک فرد نوعی به صورت زیر معرفی میشود: 90

23 ازدواج سن برای تصمیمگیری اقتصادی تحلیل 1393 پاییز / 65 شماره / هفدهم سال معادلهی) 3 ( تابعی زندگی دوران کل برای فرد انتظار مورد مطلوبیت تابع این طبق حرف با که داشتن( مشترک زندگی )یا بودن متأهل سالهای تعداد از است مشخص I حرف با که زندگی دوران کل درآمد و میشود داده نمایش M میشود. )3( شمارهی معادلهی در مطلوبیت تابع تصریح در اهمیت حائز نکتهی خدمت یا کاال یک مثابه به ازدواج قالب در فرد زندگی طول به که است آن پیشین قسمتهای در که همانگونه چون است شده نگریسته مطلوبیتزا به متأهل فرد مطلوبیت میشود باعث که دارد منافعی ازدواج شد مشاهده به را آن میتوان نتیجه در برسد. او بودن مجرد وضعیت مطلوبیت از بیش هر رو این از گرفت. نظر در شخص مطلوبیت دهندهی افزایش عامل عنوان فرد برای که مطلوبیتی کل شود افزوده زیستن متأهل سالهای تعداد بر چه میکند ایفا نقش الگو دیگر فرض اینجا در 1 مییابد. افزایش است متصور فرض سازد. مرتبط ازدواج سن به را بودن متأهل سالهای تعداد تغییرات تا دارد خود عمر طول از برآوردی او و است محدود فرد زمانی افق که میشود تعداد افزایش بنابراین میماند. متأهل خود عمر انتهای تا ازدواج از پس و و ندارد ازدواج سن کاهش جز معنایی خانواده قالب در زندگی سالهای تصمیم همسرش با مشترک زندگی طوالنیتر دورهی داشتن به که فردی زناشویی زندگی لذا و میکنند رفتار درستی به همسر انتخاب در افراد که است آن بر فرض البته 1- است. همراه خوشایندی با برایشان 91

24 فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده دارد در واقع تصمیم به ازدواج زودتر گرفته است. تابع مطلوبیت در معادلهی شمارهی 3 تمام ویژگیهای متعارف توابع مطلوبیت از جمله مقعر بودن را دارد. مطلوبیت فرد نسبت به هر دو متغیر صعودی بوده و مشتق دوم آن منفی است. این ویژگی در مورد متغیر طول مدت متأهل بودن نیاز به کمی توضیح دارد. با ازدواج و شروع زندگی مشترک فرد متأهل کسب مطلوبیت میکند و این روند در طول عمر او تداوم مییابد اما در هر سال میزانی کمتر از سال قبل به کل مطلوبیت دوران زندگی او افزوده میشود و به عبارت دیگر قانون نزولی بودن مطلوبیت نهایی در مورد این متغیر نیز صادق است. شکل شمارهی 1 منحنی مطلوبیت دورهی زندگی در قالب ازدواج را نشان میدهد. با توجه به شکل شمارهی 1 فرض است که مطلوبیت فرد در دوران مجرد زیستن یا قبل از ازدواج )فاصلهی مبدأ مختصات تا وقوع ازدواج( مقداری مثبت و ثابت است و پس از آن با نرخی کاهنده سال به سال افزایش مییابد. یعنی متأهل بودن در سالهای اولیهی پس از ازدواج در مقایسه با انتهای عمر مقدار بزرگتری به مطلوبیت فرد میافزاید. به عنوان شاهدی برای اتخاذ این ویژگی میتوان به مطالعهی گری اشاره کرد که متوجه کاهش 40 عایدی ازدواج در طول دههی 1980 شد ) )Gray,1997: عالوه بر این بلکبرن و کورنمن کاهش عایدی ازدواج به میزان 10 در طول دههی 1970 را گزارش دادند Kore-( Blackburn and.)man, : بر این اساس است که برخی محققان عایدی ازدواج را در طول زمان به خصوص برای مردان نزولی در نظر میگیرند. 92

25 تحلیل اقتصادی تصمیمگیری برای سن ازدواج طول زمان به خصوص براي مردان نزولي در نظر (زمان) انتهاي ازدوا شكل 1. مطلوبيت دوران زندگي شکل 1. مطلوبیت دوران زندگی با این مقدمه مسئلهی تصمیمسازی پیش روی فرد آن است که تابع مطلوبیت در معاملهی شمارهی )3( را با توجه به قید زمان در معادلهی شمارهی 4 و قید مخارج در معادلهی شمارهی 5 به حداکثر برساند: معادلهی )4(: معادلهی )5(: معادلهی شمارهی 4 T طول عمر یا انتهای عمر فرد و S تعداد سالهای مجرد زیستن اوست. از آنجا که فرض شده بود افراد پس از به پایان رساندن آموزش وارد بازار ازدواج میشوند و ازدواج آنها به وقوع میپیوندد لذا 1 طول دورهی مجرد بودن آنها با طول دورهی تحصیالتشان برابر است. 1- البته افراد پس از شش سالگی وارد دورهی تحصیل میشوند و لذا به همین میزان میان تعداد سالهای آموزش و تعداد سالهای مجرد بودن تفاوت وجود دارد اما از آنجا که این شش سال برای همه ثابت و معین است لذا حذف آن از الگو خللی در بحث ایجاد نمیکند. 93

26 فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده قید مخارج در معادلهی شمارهی 5 بیانگر برابر بودن مخارج کل دوران زندگی فرد( C ) با درآمد اوست. یعنی فرد در طول زندگی میتواند قرض بگیرد یا قرض بدهد اما در طول عمر خود در مجموع هزینهای برابر با کل درآمدهای عاید شده دارد. اکنون تابع درآمد فرد به صورت زیر تعریف میشود: معادلهی )6(: طبق تابع درآمد در معادلهی 6 فرد از دو منبع کسب درآمد میکند یکی سرمایهی انسانی انباشت شده در خود که از طریق آموزش محقق میشود )عبارت اول در سمت راست معادلهی 6( و دیگری سایر منابع درآمدی ( y )مانند درآمد داراییها کمکهای انتقالی از سوی والدین و غیره. منبع اول مبتنی بر نظریهی سرمایهی انسانی است که به وجود رابطهی مستقیم میان آموزش و درآمد ناشی از کار بازاری اشاره دارد و باعث ایجاد درآمد در دوران متأهل بودن میشود. بر خالف درآمد ناشی از انباشت سرمایهی انسانی )آموزش( که فقط پس از ازدواج عاید میگردد سایر منابع درآمدی در کل دوران زندگی فرد تحصیل کردنی است. زمانی که یک فرد مجرد است تنها همین منبع درآمدی برای او وجود دارد و با استفاده از این درآمد دورهی تحصیل خود را از سر میگذراند. با توصیفی که راجع به سایر منابع درآمدی شد یک داللت ضمنی مطرح میشود. خاستگاه اقتصادی شخص و طبقهای که او به آن تعلق دارد نقش تعیین کنندهای در میزان درآمد ناشی از سایر منابع )غیر از کار کردن( دارد 94

27 ازدواج سن برای تصمیمگیری اقتصادی تحلیل 1393 پاییز / 65 شماره / هفدهم سال بودن مجرد دورهی طول در است جامعه مرف ه طبقهی عضو که فردی برای و پایین طبقهی به که کسی آن تا دارد دسترسی بزرگتری انتقالی منابع به که ارثی میزان اساس بر افراد تفاوت است همچنین دارد. تعلق جامعه فقیر طبقهی اعضای با مقایسه در اقتصادی باالی طبقهی اعضای میرسد. آنها به تفاوت این و میگذارند جای به بیشتری ارث خود بازماندگان برای پایین رسیده ارث به دارایی آن از ناشی درآمد میزان در تفاوت منشأ ارث میزان در گردید. خواهد که است الزم الگو اصلی هدف تأمین و تحلیل شدن روشن منظور به انسانی سرمایهی جزء با رابطه در خصوص به درآمد تابع از خاصی تصریح میکند: محقق را امری چنین )7( تابع گیرد. صورت f( )تابع )7( معادلهی تعداد با که تحصیالت سطح میان که است این )7( تابع در منظور فرض برقرار خطی رابطهی یک فرد درآمد و میشود اندازهگیری آموزش سالهای بازدهی نرخ و بوده آموزش حسب بر درآمد خط شیب e پارامتر است. نرخ از مثبت تابعی را پارامتر این که است مناسب میگیرد. نام آموزش بازدهی نرخ هرچه که معنا این به گرفت نظر در (r) 1 آموزش داخلی بازدهی ثبات حفظ با فرد توسط شده کسب آموزش باشد باالتر آموزش داخلی با معادل این و میآورد ارمغان به او برای را بیشتری درآمد شرایط سایر سرمایهگذاری از حاصل منافع تمام حال ارزش که است بهرهای نرخ آموزش داخلی بازدهی نرخ 1- میدهد. قرار هزینهها با برابر را زندگی طول در آموزش در 95

28 فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده بیشتر بودن نرخ بازدهی آموزش است. این رابطه را به صورت ذیل میتوان نوشت: معادلهی )8( اکنون الگو برای حل مسئلهی فرد در زمینهی سن ازدواج مهیاست. با جاگذاری قیود )4( و )7( در تابع مطلوبیت )3( و در نظر داشتن معادلهی )8( و سپس گرفتن مشتق جزئی نسبت به تعداد سالهای آموزش و برابر صفر قرار دادن نتیجه شرط مرتبهی اول زیر به دست میآید: معادلهی )9( سمت چپ شرط تعادل 9 نسبت مطلوبیت نهایی طول دورهی متأهل بودن یا زندگی در قالب خانواده به مطلوبیت نهایی درآمد است. حال میتوان بر اساس نتیجهی برآمده از این شرط تعادل در مورد تصمیمسازی برای سن ازدواج اظهار نظر کرد. در قالب تحلیل ایستای مقایسهای میتوان با ثابت در نظر گرفتن سایر شرایط و تمرکز بر متغیر مد نظر نحوهی رفتار افراد در رابطه با آن متغیر مثال سن ازدواج را بررسی کرد و فرضیههایی را در این ارتباط مطرح کرد. برای این کار از شرط مرتبهی اول در معادلهی 9 استفاده میشود. اولین موضوعی که باید به آن پرداخت ارتباط جنسیت افراد و سن ازدواج است. به این معنا که آیا مردان و زنان در تصمیمگیری برای ورود به بازار ازدواج با هم تفاوت دارند یا خیر. ظاهرا شرط مرتبهی اول )9( در مورد تفاوت جنسیتی سن ازدواج ساکت است اما با استناد به برخی مطالعات 96

29 ازدواج سن برای تصمیمگیری اقتصادی تحلیل 1393 پاییز / 65 شماره / هفدهم سال بازار در زنان و مردان دستمزد نرخ تفاوت به راجع نظری تبیینهای و تجربی جنسیتی تفاوت موضوع زد. گریزی آنها ازدواج سن تفاوت به میتوان کار مجال مقاله این در که دارد را خود خاص و گسترده ادبیاتی دستمزد یا درآمد زندگی چرخهی ضمن در نیز موضوعیتی و ندارد وجود آن مورد در بحث میشود. استفاده روی پیش بحث برای آن از فقط اینجا در اما ندارد خانوار مطلب این گواه دارند. مردان از کمتری درآمد متوسط طور به زنان مردان درآمد بودن بیشتر بر مبنی خود تحقیق در مهربانی که است شواهدی یا تهران شهر مختص مسئله این داد. نشان را تهران شهر در زنان به نسبت و کارخانهها کارگران به مربوط دادههای اولین بلکه نبوده ایران جامعهی که میدهد نشان متحده ایاالت در نوزدهم قرن اول نیمهی در کشاورزی آن از پس سال 150 است. بوده مردان درآمد 45 تا 30 تقریبا زنان درآمد بسیار 19 قرن به مربوط میزان از درآمدها جنسی نسبت 21 قرن آغاز در میانهی 2006 سال در دارد. فاصله درآمدی برابری با هنوز اما رفته فراتر کارگر مردان درآمد 76/9 با برابر سال طول در وقت تمام کارگر زنان درآمد.)Hoffman & Averett, 2010: 254( بود وقت تمام چند زنان و مردان دستمزد نرخ یا درآمد میان اختالف وجود زمینهی در پرداخته حاضر بحث با مرتبط موارد از یکی به که است شده ذکر دلیل و مردان دستمزد نرخ بودن متفاوت توضیح روشهای از یکی میشود. میان انسانی سرمایهی در سرمایهگذاری متفاوت میزان کار بازار در زنان بر انسانی سرمایهی در سرمایهگذاری مورد در افراد است ممکن آنهاست. 97

30 خانواده و زنان اجتماعی فرهنگی شورای فصلنامه میدهند نشان مختلف مطالعات تصمیمگیریکنند. آن بازدهی نرخ اساس اختصاص خانگی تولید و کار به را بیشتری زمان ازدواج از پس زنان که آنها همچنین 31-50(. 1393: همکاران و مهربانی 1391 )مهربانی میدهند مردان به نسبت فرزند آوردن دنیا به همچون طبیعی مسئولیتهای دلیل به منظور به که میکنند پیشبینی زنان بنابراین دارند. کار بازار به کمتری تعلق کار بازار از خارج در را بیشتری سالهای خانوادگی مسئولیتهای انجام رد سرمایهگذاری مالی بازده رو این از بپردازند. خانهداری به و سپریکنند نرخ همین از پایینتر زنان برای آموزش بازدهی نرخ آن تبع به و آموزش 1 است. مردان برای 1393 پاییز / 65 شماره / هفدهم سال شد زنان و مردان آموزش بازدهی نرخ تفاوت از که توصیفی با اکنون شرط طبق نمود. نظر اظهار نیز آنها ازدواج سن تفاوت مورد در میتوان میکند ایجاب مردان برای آموزش بازدهی نرخ بودن باالتر )9( اول مرتبهی تعادل شرط تا باشد باالتری سطح در نیز تعادلی رابطهی چپ سمت که ممکن صورت دو به تعادل شرط چپ سمت تعدیل نحوهی بماند. برقرار افزایش دنبال به )7( شمارهی معادلهی طبق که است آن حالت یک است. گرفتن قرار پایینتر و مردان آموزش بازدهی نرخ بودن باالتر از ناشی درآمد سالهای نهایی مطلوبیت لذا و شود برقرار تعادل درآمد نهایی مطلوبیت مطلوبیت بر فقط تعدیل که حالت این در بماند. تغییر بدون بودن متأهل برای 2006 سال در دانشگاهی مدرک یک داخلی بازدهی نرخ که کردند محاسبه اورت و هافمن 1-295(. 2010: ا ورت و )هافمن است 13/7 مردان برای و 11/5 با برابر زنان 98

31 تحلیل اقتصادی تصمیمگیری برای سن ازدواج نهایی درآمد واقع میشود طول زندگی مشترک و از این رو سن ازدواج هیچ تغییری نمیکنند و در نتیجه نمیتوان انتظار وجود تفاوت میان سن ازدواج مرد و زن را داشت. حالت دیگر تعدیل طبق شرط شمارهی )9( آن است که مردان که نرخ بازدهی آموزش باالتری دارند تصمیم به کاهش طول دورهی زندگی در قالب ازدواج ( M )بگیرند و در نتیجه سن باالتری را در مقایسه با زنان برای ازدواج انتخاب کنند تا از این طریق مطلوبیت نهایی طول مدت ازدواج افزایش یابد. بنابراین طبق نظریه سن ازدواج مردان بزرگتر یا مساوی سن ازدواج زنان خواهد بود. بر این اساس فرضیههای آزمون میتواند موارد زیر باشد: فرضیهی 1. سن ازدواج مردان بیش از زنان است. متغیر تأثیرگذار دیگر در تعیین سن ازدواج که در مطالعات تجربی محققان نیز بدان توجه شده آموزش است. الگوی ارائه شده در مورد اثر آموزش کامال واضح و شفاف است. از آنجا که طبق یک فرض واقعگرای به کار رفته در الگو افراد صبر میکنند تا پس از فارغالتحصیل شدن وارد بازار ازدواج شوند لذا پر واضح است که افزایش طول دورهی تحصیل و کسب مدارج علمی باالتر باعث افزایش سن بهینهی ازدواج نیز میشود. درآمد آخرین و مهمترین متغیری است که در این الگو بررسی میشود و بر اساس ادبیات نظری ارائه شده در قسمتهای قبل متغیری است که اثر آن در سن ازدواج بیشتر مورد مناقشه و چالش است. در این الگو همانطور که در معادلهی شمارهی )7( نشان داده شد درآمد دوران زندگی دو منشأ 99

32 خانواده و زنان اجتماعی فرهنگی شورای فصلنامه آموزش از حاصل درآمد که آنجا از منابع. سایر دیگری و آموزش یکی دارد که است (y) درآمدی منابع سایر فقط لذا میشود محقق ازدواج از پس تنها آن درآمدی منشأ این اهمیت میشود. گذاشته بحث به ازدواج سن تعیین در بازار به ورود زمان مورد در اقتصادی طبقهی به تصمیمگیر فرد تعلق که است رد اقتصادی طبقات تصمیمگیری تفاوت بیانگر و میدهد نشان را ازدواج یا و خود خانوادهی انتقالی کمکهای از تنها مجرد فرد یک است. باره این وابسته بسیار موضوع این که میکند درآمد کسب برایش مانده جا به دارایی اوست. اقتصادی خاستگاه به از ازدواج سن تأثیرپذیری نحوهی میتوان )9( تعادل شرط به رجوع با افزایش بودن مجرد دورهی در درآمدی منابع سایر فرض به کرد. رصد را درآمد تأثیر تحت که است پارامتری یک تعادل شرط راست سمت که آنجا از یابد. مطلوبیت باید حتما (UI) درآمد نهایی مطلوبیت کاهش با لذا ندارد قرار درآمد خاطر بدین بماند. برقرار تعادل تا یابد کاهش نیز (UM) ازدواج سالهای نهایی قالب در زندگی برای را بیشتری سالهای تعداد که گرفت خواهد تصمیم فرد باشد. بهینه رفتارش تا کند ازدواج پایینتری سن در نتیجه در و برگزیند ازدواج است: ذیل صورت به درآمد با مرتبط فرضیهی وصف این با 1393 پاییز / 65 شماره / هفدهم سال میشود. منجر ازدواج سن کاهش به درآمد افزایش 2. فرضیهی طبقهی با خانوادههای اعضای یا درآمد پر افراد فرضیه این اساس بر جامعه پایین طبقات عضو یا فقیر افراد و میکنند ازدواج زودتر باال اقتصادی میشوند. ازدواج بازار وارد باالتری سن در 100

33 تحلیل اقتصادی تصمیمگیری برای سن ازدواج 5. نمونه و متغیرها به منظور برآورد اثر عوامل یاد شده در باال در سن ازدواج از دو نمونه استفاده میشود. جامعهی آماری عبارت است از مردان و زنان متأهل حداقل 35 ساله و ساکن شهر تهران. به منظور تعیین حجم نمونه از روش کوکران استفاده شده است. بر اساس مطالعهی صورت گرفته در مورد روش تعیین حجم نمونه روش کوکران با توجه به درجهی دقت 1 یا همان خطای نمونهگیری 2 برابر با ± 5 و سطح اطمینان 95 حجم نمونهی مورد نیاز برای جامعهی آماری با بیش از عضو برابر با 400 مشاهده است اما با این حال از 415 مشاهده برای مردان متأهل و 409 مشاهده برای زنان متأهل استفاده میشود )2009 )Israel, 3. آمار توصیفی نمونهها در دو جدول شمارههای 1 و 2 ارائه شده است. جدول 1. آمار توصیفی مردان متأهل متغیرها میانگین میانه حداکثر حداقل انحراف معیار 5/ سن در اولین ازدواج 26/08 520/ درآمد )10 هزار ریال( 952/9 4/ /04 آموزش 11/ /4 سن 1/ /62 تعداد فرزند منبع: یافتههای تحقیق 1- Precision level 2- Sampling error 3- این اطالعات عمدتا در روزهای انتهایی سال 1390 جمعآوری شدهاند. 101

34 فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده متغیرها سن در اولین ازدواج درآمد )10 هزار ریال( آموزش انحراف معیار 5/1 531/7 4/9 جدول 2. آمار توصیفی زنان متأهل حداقل حداکثر میانه میانگین / / /6 7/ /3 سن 1/ /4 تعداد فرزند منبع: یافتههای تحقیق دربارهی حداقل سن افراد متأهل در جداول شمارهی 1 و 2 باید تذکر داد حداقل سن در نظر گرفته شده برای افراد متأهل 35 سال است اما در این دو جدول مشاهده میشود که حداقل سن برابر با 34 سال است. دلیل این یک سال تفاوت در آن است که چون عمدهی اطالعات در روزهای انتهایی سال 1390 جمعآوری شدهاند از این رو برخی از افراد که متولد سال 1356 بودهاند و در واقع وارد 35 سالگی شده بودند نیز خود را 35 ساله معرفی کردهاند. بنابراین از آنجا که به جای پرسش از سن افراد در پرسشنامه سال تولد آنها خواسته شده است تا سن افراد به طور دقیق منعکس شود و از هرگونه انحراف عمدی یا سهوی در برآورد سن پرهیز شود لذا از تفاضل دو سال 1390 و 1356 سن 34 سال به دست آمد و چون این دسته از افراد وارد سن 35 سالگی شدهاند در نمونه قرار داده شدهاند. 102

35 ازدواج سن برای تصمیمگیری اقتصادی تحلیل 1393 پاییز / 65 شماره / هفدهم سال اثر شد داده آنها ویژگیهای شرح که موجود دادههای اساس بر ابتدا امر این برای میشود. برآورد ازدواج اولین در سن در مختلف عوامل با سپس و میشود گرفته کار به جدا جدا متأهل زنان و مردان نمونهی میزان هم تا میشود استفاده کلی نمونهی یک از نمونه دو این درآمیختن تفاوت به که 1 شمارهی فرضیهی آزمون امکان هم و یابد افزایش مشاهدات مجازی متغیر یک جنسیت متغیر آید. فراهم دارد اشاره ازدواج سن جنسیتی برمیگیرد. در را صفر زنان برای و یک عدد مردان برای که است ارتباط که جنسیت و درآمد آموزش بر عالوه شده برآورد معادالت در طبقهی و 1 فرزند تعداد سن از دارند شده مطرح فرضیههای به مستقیم متغیر عنوان به نیز داشتهاند تعلق آن به ازدواج هنگام به افراد که اقتصادی. 2 شود برآورد صحیحتر متغیرها میان رابطهی تا میشود استفاده مستقل ضروری آنها ذکر که شده انجام دالیلی بر بنا اخیر متغیر سه از استفاده گرفته کار به محققان از برخی توسط متغیرها این آنکه از گذشته است. سن داد. توضیح ذیل شرح به را یک هر از استفاده دالیل میتوان شدهاند رگرسیونها در خاطر بدین اطالعات جمعآوری و مشاهده هنگام به افراد همین به کردهاند. استفاده اثرگذار عامل یک عنوان به فرزند تعداد از نیز خارجی محققان برخی 1- استفاده دارد قرار )3( مطلوبیت تابع و الگو از خارج که کنترل متغیر عنوان به عامل این از منظور میشود. ساکن به توجه با اما است مهم ازدواج سن برای تصمیمسازی در نیز قومیت عامل تردید بدون 2- کمتر زمینه این در سالیق اختالف که میشود گرفته فرض تهران شهر در نمونه افراد همۀ بودن تعیین معیار عالوه به باشد. ساخته همگرا یکسو به را گوناگون اقوام یکدیگر کنار در زندگی و باشد باشند. مختلف اقوام از میتوانند فرد یک مادر و پدر مثال زیرا نیست روشن چندان فرد یک قومیت 103

36 خانواده و زنان اجتماعی فرهنگی شورای فصلنامه زندگی چرخهی الگوهای و 1 همساالن گروه به مربوط آثار که میشود لحاظ شوند. گرفته نظر در ثابت مستقل متغیرهای دیگری عوامل ازدواج زمان در فرزند مطلوب تعداد و فرزندان تعداد سالیق اگر میشوند. لحاظ ازدواج سن در مؤثر عوامل کنترل برای که هستند آنگاه باشد داشته جامعه در توزیع یک کودکان به مربوط رجحانهای یا بیشتر فرزندان داشتن به که افرادی فرزند قیمت گرفتن نظر در ثابت با گرفتن نظر در ثابت با عالوه به کرد. خواهند ازدواج زودتر دارند تمایل تمایل نیز دارند پایینتری هزینهی شدن فرزنددار برای که اشخاصی سالیق و فرزندان تعداد میان میرود انتظار رو این از دارند. هنگامتر زود ازدواج به مطلوب تعداد مورد در رابطهای چنین باشد. برقرار منفی رابطهی ازدواج سن میرود. انتظار نیز ازدواج زمان در فرد دید از فرزند خانوادگی اقتصادی وضعیت افراد ازدواج سن تعیین در دیگر مهم عامل و )1997( دونبار و ولند مانند محققان از برخی شد گفته که چنان آنهاست. ازدواج سن تعیین در والدین اقتصادی موقعیت نقش به )1989( ماتسوشیتا مطرح فرزندانشانتوجهداشتهاند.همانطورکهدرارتباطبافرضیهیشمارهی 3 از قبل دورهی در آنها درآمد میزان در زیادی تأثیر افراد اقتصادی خاستگاه شد افراد رجحانهای در شگرفی تأثیر میتواند مسئله این نتیجه در و دارد ازدواج آنها اطالعات که افرادی بنابراین باشد. داشته آن به ورود سن و ازدواج به نسبت این اما شدند تقسیم پایین و متوسط )باال( مرفه طبقهی سه به است شده اخذ 1393 پاییز / 65 شماره / هفدهم سال 1- Cohort-effects 104

37 تحلیل اقتصادی تصمیمگیری برای سن ازدواج تفکیکطبقاتیبهزمانگردآوریمشاهداتمربوط نمیشودبلکهازافرادمتأهل خواسته شد تا وضعیت اقتصادی خانوادهی خود را در زمان ازدواج مشخص کنند. میزان مشارکت افراد از طبقات مختلف در نمونه به این صورت است که در حدود 11 به طبقهی باال 66 به طبقهی متوسط و 23 به طبقهی پایین تعلقداشتهاند. یکی از ضعفهای موجود در برخی از مطالعات مربوط به رابطهی درآمد و سن ازدواج که محققان در بخش 3 انجام دادهاند آن است که نرخ دستمزد یا درآمد افراد متأهل را در یک مقطع زمانی به دست آورده و رابطهی آن را با سن ازدواجبررسیکردهاند.اینرویه نمیتواندلزوما بیانکنندهیرابطهیواقعیمیان این دو متغیر باشد چرا که اصوال وضعیت درآمدی افراد به هنگام ازدواج است که در سن ازدواج آنها مؤثر است. در حالی که این امکان وجود دارد تا با گذشت زمان وضع درآمدی افراد دگرگون شود و در این صورت رابطهی مشاهده شده ميان درآمد و سن ازدواج گمراه کننده خواهد بود. به منظور فائق آمدن بر این مشکل دومتغیرمجازیبهصورتطبقهیمتوسطوطبقهیپایین درنظرگرفته شدهاند که در صورت تعلق فرد به هر یک از این دو طبقه متغیر مربوطه عدد يیک را اختیار میکند و در غیر این صورت )تعلق به طبقهی باال( صفر خواهد بود. استفاده از این متغیرها روش مناسبی برای اندازهگیری اثر درآمد غیر اکتسابی از بازار کار در سن ازدواج است چرا که افراد متعلق به طبقات اقتصادی مختلف دسترسی متفاوتی به منابع درآمد و ثروت دارند و این عامل همان است که در الگوی معرفی شده در بخش 4 به عنوان متغیر درآمد در سن ازدواج مؤثر است. 105

38 فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده 6. یافتههای پژوهش معادالت رگرسیونی مربوط به اثر متغیرهای معرفی شده در سن ازدواج به صورت تفکیک جنسیتی در جداول شمارهی 3 و 4 و بر اساس نمونهی کل )تجمیع اطالعات مردان و زنان( در جدول شمارهی 5 تخمین زده شدهاند. در تمام این معادالت متغیر وابستهی سن در اولین ازدواج به کار رفته است و همهی متغیرها به شکل غیر لگاریتمی در رگرسیونها ظاهر شدهاند. در هر جا که متغیری به صورت لگاریتمی وارد شده باشد به آن اشاره میشود. معادالت به روش حداقل مربعات معمولی برآورد شدهاند و از خطاهای معیار و کواریانسهای سازگار با ناهمسانی واریانس استفاده شده است. تخمین معادالت با در نظر گرفتن متغیر آموزش به تنهایی آغاز و سپس سایر متغیرها اضافه میشوند. به منظور بررسی استحکام 1 ضرایب متغیرهای اصلی الگو دو معیار عالمت و معنیداری ضرایب مد نظر قرار میگیرند. مالحظه میشود که با اضافه شدن متغیرها مثبت و معنادار بودن ضریب آموزش همچنان برقرار است و خللی در آن ایجاد نشده است. همچنین ضریب درآمد در اغلب موارد از لحاظ آماری بیمعنی است که داللت بر بیتأثیر بودن این عامل در تصریحهای مختلف دارد. متغیرهای سن تعداد فرزند و جنسیت نیز در رگرسیونهای مختلف عالمت یکسان و وضعیت معنادار مشابهی دارند که نشاندهندهیاستحکامباالیضرایببهدستآمدهوقابلیتاتکابهنتایجاست. 1- Robustness check 106

39 تحلیل اقتصادی تصمیمگیری برای سن ازدواج )5( 2/4 * )3/8( 0/0003 )0/68( متغیرهای مستقل آموزش درآمد جدول 3. عوامل مؤثر بر سن ازدواج مردان )2( )1( رگ رس ی ونه ا )4( 1/53 * )2/6( )-0/07( )3( 0/19 * )2/7( -5/ )-0/13( 1/44 ** )2/46( -0/0002 )-0/5( 0/23 * )3/2( -0/0002 )-0/5( 0/07 * )2/8( 0/17 * )4/7( 0/09 * )3/2( 0/17 * )4/6( سن -1/8 * )-6/9( -1/9 * )-6/9( تعداد فرزند -0/84 * )-5/5( -0/96 * )-5/9( تعداد مطلوب فرزند 1/7 ** )2/07( 1/24 )1/4( طبقۀ متوسط 0/95 )1/09( 1/34 )1/4( طبقۀ پایین 16/8 * )7/2( 17/4 * )7/3( 21/9 * )12/05( 19/1 * )8/6( 23/3 * )22/1( جزء ثابت 0/14 0/26 0/13 0/26 0/04 معیار تعداد مشاهدات نکته: * معنادار در سطح احتمال %1 و ** معنادار در سطح احتمال %5 است. متغیر به صورت لگاریتمی است. اعداد داخل پرانتز در ذیل ضرایب آمارۀ t است. طبق نتایج نشان داده شده در دو جدول شمارهی 3 و 4 آموزش اثر مثبت و معناداری در سن ازدواج مردان و زنان دارد اما درآمد اثر معنیداری را نشان نمیدهد. این یافتهها مؤید این است که آموزش عاملی برای به تعویق انداختن ازدواج است اما در عین حال نمیتواند فرضیه شمارهی 2 را رد کند چرا که درآمد افراد درآمد کنونی آنها به هنگام مشاهده است نه درآمد در 107

40 فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده زمان ازدواج. سن کنونی افراد تعداد فرزندان و همچنین تعداد مطلوب فرزند در زمان ازدواج اثری تقریبا مطابق با انتظار دارند به این صورت که به ترتیب اثر معنیدار مثبت و منفی در سن ازدواج دارند. این یافتهها با شواهد بسیاری از مطالعات از جمله کیلی مطابقت دارد. منفی بودن اثر تعداد فرزندان و تعداد مطلوب فرزند در زمان ازدواج نشان میدهد که در شهر تهران نیز همانند بسیاری از سایر نقاط جهان افراد خواستار فرزندان بیشتر در سن پایینتری ازدواج میکنند تا بتوانند به تعداد دلخواه از فرزند دست یابند. البته این رابطه از سوی تعداد فرزند به سن ازدواج میتواند جهت معکوس هم داشته باشد به این معنا که آن دسته از افرادی که به هر دلیلی به جز خواستن فرزندان زیاد زودتر ازدواج میکنند زمان بیشتری را در قالب خانواده و ازدواج به سر میبرند لذا با فرض یکسان بودن رجحانهای افراد مختلف در مورد تعداد فرزند و از این رو مشابه بودن رفتار باروری این افراد فرزند بیشتری خواهند داشت. 108

41 ازدواج سن برای تصمیمگیری اقتصادی تحلیل 1393 پاییز / 65 شماره / هفدهم سال )5( 0/51 * )9/3( 0/0004 )1/08( )1( متغیرهای مستقل زنان ازدواج سن در مؤثر عوامل 4. جدول )2( رگرسیونها )4( 0/37 * )6/4( 0/0004 )1/1( )3( 0/52 * )9/7( 0/0004 )0/89( 0/38 * )6/5( 0/0003 )0/9( 0/48 * )9/5( 0/0005 )1/01( آموزش درآمد 0/1 * )3/1( 0/16 * )5/6( 0/1 * )3/06( 0/16 * )5/6( سن -1/75 * )-7/09( -1/8 * )-7/3( فرزند تعداد -0/55 ** )-2/5( -0/54 ** )-2/52( مطلوب تعداد فرزند 1/97 ** )2/3( 1/65 ** )2/3( متوسط طبقۀ 0/85 )0/83( 0/69 )0/7( پایین طبقۀ 9/9 * )4/9( 11/9 * )6/2( 11/4 * )6/1( 13/3 * )7/5( 15/2 * )25/6( ثابت جزء 0/28 0/37 0/26 0/35 0/23 معیار مشاهدات تعداد است. t آمارۀ ضرایب ذیل در پرانتز داخل اعداد %5. سطح در معنادار ** و %1 احتمال سطح در معنادار * نکته: اقتصادی طبقات 4 و 3 شمارهی جداول در حاضر متغیرهای آخرین آماری لحاظ از پایین و متوسط طبقهی متغیر دو هر مردان مورد در هستند. و مثبت ضریب متوسط طبقهی متغیر زنان مورد در اما هستند بیمعنی هب جامعه متوسط طبقهی در زنان عضویت میدهد نشان که دارد معنیداری میشود. منجر آنها ازدواج سن رفتن باال 109

42 فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده اکنون شواهد به دست آمده از نمونهی کل افراد متأهل تفسیر میشود که معادالت برآورد شدهی آن در جدول شمارهی 5 گزارش شده است. در نمونهی کل آموزش همچنان اثر مثبت و معناداری در سن ازدواج دارد اما نکتهی جالب توجه مثبت و معنادار بودن اثر درآمد در رگرسیون )1( است. بر این اساس فقط میتوان چنین عنوان کرد که اشخاص با درآمد باالتر در حال حاضر سن ازدواج باالتری داشتهاند. البته همانگونه که پیشتر توضیح داده شد این رابطه نمیتواند ناقض فرضیهی 2 باشد. جدول 5. عوامل مؤثر در سن ازدواج نمونۀ کل افراد متأهل رگرسیونها )5( )4( )3( )2( متغیرهای مستقل )1( 0/37 * )7/9( 0/25 * )5/2( 0/38 * )8/2( 0/24 * )5/07( 0/31 * )6/4( آموزش 0/0003 )1/3( 0/0002 )0/9( 0/0002 )0/95( 0/0001 )0/6( 0/002 * )4/7( درآمد 0/08 * )3/7( 0/17 * )6/5( 0/08 * )3/5( 0/17 * )6/4( سن -1/86 * )-9/2( -1/9 * )-9/6( تعداد فرزند -0/68 * )-4/9( -0/68 * )-5/1( تعداد مطلوب فرزند 4/6 * )10/07( 4/71 * )10/9( 4/6 * )9/7( 4/76 * )11/2( جنسیت 2/02 * )3/3( 1/54 * )2/7( طبقۀ متوسط 110